Startup Việt và bối cảnh thị trường

Thị trường khởi nghiệp tại Việt Nam đang trải qua giai đoạn bùng nổ mạnh mẽ. Những câu chuyện thành công của các startup unicorn như MoMo, Tiki hay Sky Mavis tạo ra niềm tin và động lực lớn cho cộng đồng sáng lập trẻ. Tuy nhiên, con số thống kê cho thấy hơn 80% startup Việt không sống sót qua năm thứ ba. Nguyên nhân không chỉ đến từ thiếu vốn hay cạnh tranh, mà còn xuất phát từ những sai lầm mang tính chiến lược, có thể phòng tránh nếu nhận diện sớm. Thực tế này đặt ra câu hỏi: điều gì khiến phần lớn các startup ‘chết yểu’, và các nhà sáng lập cần học gì từ những thất bại này?

Sai lầm thứ nhất: Không hiểu rõ khách hàng và thị trường

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến thất bại của startup là việc xây dựng sản phẩm dựa trên ý tưởng chủ quan mà không xuất phát từ nhu cầu thực sự của khách hàng. Nhiều nhà sáng lập say mê công nghệ hoặc xu hướng mới, dành toàn bộ tâm huyết vào sản phẩm mà quên mất câu hỏi cơ bản: khách hàng có thực sự cần sản phẩm này không và họ sẵn sàng trả tiền cho nó ra sao. Khi thiếu nghiên cứu thị trường hoặc kiểm chứng ý tưởng, startup dễ rơi vào tình trạng “đâm đầu vào tường”.

Ví dụ điển hình là các ứng dụng, nền tảng công nghệ phát triển nhanh nhưng không thu hút được người dùng thực, hoặc các sản phẩm được tối ưu kỹ thuật nhưng không giải quyết được vấn đề thiết thực. Khi ra mắt thị trường, họ mới nhận ra nhu cầu thật không tồn tại hoặc quá nhỏ, dẫn đến doanh thu không như kỳ vọng và dòng tiền cạn dần. Bài học rút ra là startup phải đặt khách hàng làm trung tâm ngay từ giai đoạn ý tưởng, liên tục thử nghiệm và nhận phản hồi thực tế để tinh chỉnh sản phẩm. Một sản phẩm tốt mà không có khách hàng là con đường dẫn đến thất bại nhanh chóng.

Sai lầm thứ hai: Quản trị tài chính và vận hành yếu kém

Sai lầm thứ hai khiến startup “chết yểu” là quản trị tài chính và vận hành không bài bản. Nhiều startup khởi đầu với niềm tin rằng vốn đầu tư ban đầu sẽ đủ để triển khai mọi kế hoạch, hoặc nghĩ rằng doanh thu sẽ đến ngay lập tức. Thực tế, dòng tiền luôn là vấn đề sống còn. Chi tiêu thiếu kiểm soát, không lập kế hoạch ngân sách chi tiết, và không phân bổ nguồn lực hợp lý khiến startup nhanh chóng rơi vào khủng hoảng.

Ngoài ra, vận hành cũng là vấn đề lớn. Nhiều nhà sáng lập tập trung vào sản phẩm, marketing hay fundraising mà bỏ qua xây dựng quy trình nội bộ, tuyển dụng nhân sự phù hợp và quản lý đội nhóm hiệu quả. Khi đội ngũ không phối hợp nhịp nhàng, năng suất giảm, công việc trì trệ và chi phí đội lên. Các startup thất bại vì dòng tiền âm sớm, không đủ năng lực vận hành để chuyển từ ý tưởng sang sản phẩm khả thi. Việc học cách quản lý tài chính nghiêm ngặt và tối ưu quy trình vận hành là yếu tố quyết định để tồn tại qua những năm đầu đầy thách thức.

Sai lầm thứ ba: Thiếu chiến lược tăng trưởng và thích nghi thị trường

Sai lầm thứ ba thường thấy là startup không có chiến lược tăng trưởng rõ ràng hoặc không biết thích nghi với thay đổi của thị trường. Nhiều nhà sáng lập quá tập trung vào việc hoàn thiện sản phẩm mà quên xây dựng kế hoạch mở rộng, tìm kiếm kênh khách hàng mới và dự đoán sự thay đổi của thị trường. Khi thị trường dịch chuyển nhanh hoặc xuất hiện đối thủ mạnh, startup không thể phản ứng kịp thời và bị bỏ lại phía sau.

Tình trạng này cũng thể hiện qua việc không đầu tư đủ vào marketing, phát triển thương hiệu, hoặc thiếu kế hoạch mở rộng đội ngũ. Một số startup quá tự tin vào mô hình kinh doanh ban đầu, không đánh giá rủi ro và không chuẩn bị phương án dự phòng. Trong khi đó, các startup thành công thường bắt đầu với mô hình thử nghiệm nhỏ, học hỏi từ dữ liệu thực tế, và liên tục điều chỉnh chiến lược. Khả năng phản ứng nhanh, tối ưu hóa mô hình kinh doanh và mở rộng đúng lúc là yếu tố sống còn, giúp startup tồn tại và phát triển.

Văn hóa, đội ngũ và vai trò của nhà sáng lập

Ngoài ba sai lầm trên, còn một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tỷ lệ sống sót của startup là văn hóa và đội ngũ. Nhiều startup Việt xây dựng đội ngũ theo kiểu tình cảm hoặc quen biết, dẫn đến thiếu kỹ năng cốt lõi. Văn hóa doanh nghiệp chưa rõ ràng cũng khiến nhân viên không có động lực, khó phối hợp và dễ rời đi khi gặp khó khăn. Nhà sáng lập là người định hình văn hóa, truyền tải tầm nhìn và tạo động lực cho đội ngũ. Nếu nhà sáng lập không làm gương trong việc thích nghi, học hỏi và quản trị hiệu quả, startup khó trụ vững trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.

Khả năng xây dựng đội ngũ chất lượng, duy trì tinh thần học hỏi và tạo văn hóa chịu trách nhiệm là điều giúp startup vượt qua giai đoạn “thử lửa” và bước vào giai đoạn tăng trưởng. Những startup thất bại thường thiếu cơ chế đánh giá, phản hồi và phát triển nhân sự, khiến năng lực đội ngũ không theo kịp tốc độ phát triển và thay đổi của thị trường.

Bài học từ các startup thành công

Nhìn vào các startup thành công tại Việt Nam, có thể thấy họ tập trung vào ba yếu tố quan trọng để tránh “chết yểu”. Thứ nhất, họ hiểu rõ khách hàng, thử nghiệm sản phẩm nhanh và tinh chỉnh liên tục. Thứ hai, họ quản lý tài chính nghiêm ngặt, xây dựng quy trình vận hành hiệu quả và tối ưu nguồn lực. Thứ ba, họ có chiến lược tăng trưởng rõ ràng, liên tục thích nghi và tìm kiếm cơ hội mở rộng. Bên cạnh đó, đội ngũ gắn kết và văn hóa doanh nghiệp minh bạch giúp họ duy trì năng lực vận hành và sức sáng tạo. Những startup này chứng minh rằng thất bại không hoàn toàn do thiếu vốn hay may mắn, mà phần lớn xuất phát từ chiến lược, quản trị và khả năng học hỏi.

Kết luận

Thị trường startup Việt Nam đầy cơ hội nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ba sai lầm phổ biến là không hiểu khách hàng, quản trị tài chính và vận hành yếu kém, thiếu chiến lược tăng trưởng và khả năng thích nghi thị trường. Các nhà sáng lập cần nhận diện và phòng tránh ngay từ đầu để tối đa hóa cơ hội sống sót và phát triển. Ngoài ra, văn hóa doanh nghiệp, đội ngũ chất lượng và vai trò dẫn dắt của nhà sáng lập cũng đóng vai trò quyết định. Khi cân bằng được sản phẩm, chiến lược, quản trị và con người, startup sẽ có cơ hội vượt qua 80% thất bại ban đầu và tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Thị trường khởi nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng trống và cơ hội, nhưng chỉ những startup biết học hỏi, thích nghi và quản trị bài bản mới có thể trụ lại và vươn lên.