Làn sóng Startup công nghệ tại Hà Nội: Vì sao "kỳ lân" thường chọn Singapore để đóng đô thay vì ở lại?

Hà Nội, với "mỏ vàng" chất xám từ Đại học Bách Khoa, Đại học Công nghệ hay FPT, luôn được coi là cái nôi của giới công nghệ (Tech) tại Việt Nam. Hàng loạt ý tưởng táo bạo về AI, Blockchain hay Fintech đã được thai nghén từ những văn phòng chật hẹp khu Duy Tân hay các không gian làm việc chung (Co-working space) tại Hoàn Kiếm. Thế nhưng, có một nghịch lý đắng lòng đang diễn ra: Khi các Startup này bắt đầu lớn mạnh, gọi được vốn triệu đô và mơ về giấc mơ "Kỳ lân" (Unicorn), việc đầu tiên họ làm không phải là mở rộng trụ sở tại Hà Nội, mà là đăng ký thành lập pháp nhân mới tại Singapore (Holding Company). Tại sao đảo quốc sư tử lại có sức hút mãnh liệt đến thế, khiến các Founder Hà Nội chấp nhận mang danh "xác Việt, hồn Sing"?

Trong giới khởi nghiệp công nghệ thủ đô, câu chuyện "Go Global" (Vươn ra toàn cầu) thường bắt đầu bằng một tấm vé máy bay đi Changi. Sky Mavis (cha đẻ Axie Infinity) hay hàng loạt các dự án Blockchain, Fintech đình đám khác dù có đội ngũ kỹ sư 100% người Việt ngồi tại Hà Nội, nhưng trên giấy tờ pháp lý quốc tế, họ là công ty Singapore.

Đây không phải là sự "phản bội" màu cờ sắc áo. Đây là một nước cờ chiến lược bắt buộc để sinh tồn và vươn ra biển lớn, khi mà "chiếc áo" cơ chế tại Việt Nam dường như đang quá chật chội so với tốc độ lớn nhanh như thổi của các Startup công nghệ.

1. Dòng tiền đầu tư: "Cá mập" chỉ thích bơi ở vùng nước quen

Lý do đầu tiên và quan trọng nhất là Khẩu vị của nhà đầu tư (VCs - Venture Capitals). Các quỹ đầu tư mạo hiểm lớn trên thế giới (như Sequoia, a16z hay Golden Gate Ventures) khi rót vốn 5-10 triệu USD vào một Startup, họ cần sự an toàn tuyệt đối về mặt pháp lý.

• Luật chơi chung: Singapore áp dụng hệ thống pháp luật thông luật (Common Law) tương đồng với Anh, Mỹ. Điều này giúp các nhà đầu tư quốc tế cảm thấy quen thuộc và được bảo vệ. Ngược lại, hệ thống luật pháp Việt Nam với các quy định về đầu tư nước ngoài còn nhiều rào cản ngôn ngữ và thủ tục hành chính phức tạp khiến họ e ngại.
• Tốc độ giải ngân: Tại Singapore, thủ tục rót vốn hay thoái vốn (Exit) có thể hoàn tất trong vài ngày. Tại Việt Nam, quy trình xin giấy phép đầu tư, mở tài khoản vốn trực tiếp/gián tiếp có thể kéo dài từ 3-6 tháng. Trong thế giới Startup, chậm 1 tháng là đối thủ đã nuốt chửng thị phần.
• Phán quyết trọng tài: Nếu có tranh chấp xảy ra giữa Founder và Nhà đầu tư, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Singapore (SIAC) là nơi họ tin tưởng để giải quyết.

Vì thế, câu cửa miệng của nhiều VCs khi gặp Founder Hà Nội là: "Ý tưởng của các bạn rất tốt, nhưng hãy mở công ty ở Sing đi rồi chúng tôi mới chuyển tiền".

2. Giấc mơ IPO và câu chuyện ESOP

Mục tiêu cuối cùng của mọi Startup là IPO (Niêm yết sàn chứng khoán) hoặc M&A (Bán lại) để hiện thực hóa lợi nhuận.

Rào cản IPO tại Việt Nam: Sàn chứng khoán Việt Nam (HOSE/HNX) yêu cầu doanh nghiệp phải "có lãi" liên tục trong 1-2 năm mới được niêm yết. Đây là điều bất khả thi với các Startup công nghệ (như Tiki, Momo hay VNG thời đầu), những đơn vị chấp nhận "đốt tiền" (Burn rate) để chiếm thị phần trong 5-10 năm đầu. Ngược lại, Singapore hay xa hơn là sàn NASDAQ (Mỹ) có cơ chế cởi mở cho các công ty công nghệ thua lỗ nhưng có tốc độ tăng trưởng cao. Việc đặt trụ sở tại Singapore là bước đệm pháp lý hoàn hảo để Startup Việt hướng tới việc rung chuông tại sàn chứng khoán New York.

Bài toán ESOP (Cổ phiếu thưởng cho nhân viên): Để thu hút nhân tài (Talent) cấp cao toàn cầu về Hà Nội làm việc, Startup không thể chỉ trả lương, họ phải trả bằng cổ phần (ESOP). Luật pháp Việt Nam hiện hành quy định việc đánh thuế thu nhập cá nhân lên ESOP khá sớm và thủ tục chuyển nhượng cổ phần cho người nước ngoài rất phức tạp. Tại Singapore, cơ chế này cực kỳ linh hoạt, giúp Founder dễ dàng chia sẻ "miếng bánh" cho nhân viên để cùng nhau chiến đấu.

3. Fintech và "Vùng xám" pháp lý

Hà Nội là thủ phủ của các Startup Fintech (Công nghệ tài chính) và Blockchain. Tuy nhiên, khung pháp lý cho lĩnh vực này tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn... soạn thảo (Sandbox).

• Bạn muốn làm tiền ảo? Chưa có luật.
• Bạn muốn làm P2P Lending (Vay ngang hàng)? Rủi ro pháp lý cao.
• Bạn muốn làm Ngân hàng số? Phải xin giấy phép cực khó.

Trong khi các Founder Hà Nội đang loay hoay không biết mình có... phạm luật hay không, thì Singapore đã có cơ chế Sandbox (Hộp cơ chế thử nghiệm) rõ ràng. Chính phủ Singapore (MAS) trải thảm đỏ mời các Startup đến thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới lạ nhất. Sự an toàn pháp lý này khiến các Founder chọn cách "đóng đô" ở Sing để yên tâm làm sản phẩm, thay vì ở lại Việt Nam và nơm nớp lo sợ rủi ro pháp lý.

4. Thương hiệu "Made in Singapore"

Phải thừa nhận một thực tế phũ phàng: Trong mắt đối tác toàn cầu, một công ty công nghệ gắn mác Singapore (Pte. Ltd.) vẫn tạo được sự tin cậy cao hơn so với công ty Việt Nam. Điều này đặc biệt quan trọng với các Startup làm B2B (Bán giải pháp cho doanh nghiệp) muốn bán hàng ra thị trường Mỹ, Nhật hay Châu Âu. Cái mác "Singapore" giúp họ dễ dàng ký hợp đồng, dễ dàng thanh toán quốc tế và dễ dàng được định giá cao hơn.

Hà Nội được gì và mất gì trong cuộc "chảy máu" này?

Nhiều người gọi đây là hiện tượng "Chảy máu chất xám" (Brain Drain), nhưng nhìn nhận công bằng, đây là "Chảy máu trụ sở" (Headquarter Drain) thì đúng hơn.

Cái Mất:

• Nhà nước thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp (dù Startup giai đoạn đầu thường không có lãi để đóng thuế).
• Việt Nam mất đi danh tiếng là nơi đặt trụ sở của các Unicorn trên bản đồ thế giới.
• Dòng tiền từ các thương vụ M&A tỷ đô sẽ chảy về tài khoản ngân hàng tại Singapore thay vì Việt Nam.

Cái Được (Nếu nhìn tích cực): Thực tế, dù pháp nhân ở Singapore, nhưng "bộ não" và "trái tim" của các Startup này vẫn nằm ở Hà Nội.

• Đội ngũ kỹ sư (Engineering Team) 100-200 người vẫn ngồi làm việc tại Duy Tân, Hòa Lạc.
• Dòng vốn gọi được từ nước ngoài vẫn được chuyển về Việt Nam dưới dạng chi phí vận hành (lương, thuê văn phòng), tạo công ăn việc làm chất lượng cao.
• Các Founder người Hà Nội sau khi thành công (Exit) sẽ mang kinh nghiệm và vốn quay trở lại đầu tư cho thế hệ Startup đàn em (Angel Investors).

Giải pháp nào để "Kỳ lân" quay đầu về tổ?

Chúng ta không thể cấm Startup mở công ty ở nước ngoài (vì đó là quyền tự do kinh doanh). Cách duy nhất là "Dọn tổ đón đại bàng".

1. Cơ chế đầu tư thông thoáng: Cần đơn giản hóa thủ tục đầu tư nước ngoài vào Startup, cho phép thực hiện các cấu trúc vốn phức tạp (như cổ phần ưu đãi, trái phiếu chuyển đổi) theo chuẩn quốc tế.
2. Sớm ban hành khung pháp lý cho mô hình mới: Fintech, Blockchain, AI cần hành lang pháp lý (Sandbox) ngay lập tức tại Việt Nam. Sự chậm trễ 1 năm của chính sách là sự thụt lùi 10 năm của công nghệ.
3. Thị trường vốn nội địa: Khuyến khích các tập đoàn lớn trong nước lập quỹ đầu tư mạo hiểm (CVC) để Startup không phải phụ thuộc hoàn toàn vào vốn ngoại.

Kết luận

Việc các Startup công nghệ Hà Nội chọn Singapore làm đại bản doanh không phải là sự chối bỏ quê hương, mà là sự lựa chọn tối ưu của dòng tiền thông minh. Hà Nội vẫn đang làm rất tốt vai trò là "Trung tâm đổi mới sáng tạo" (Innovation Hub) nhờ nguồn nhân lực chất lượng cao. Nhưng để trở thành một "Trung tâm tài chính khởi nghiệp" (Financial Startup Hub), chúng ta cần một cuộc cách mạng về thể chế.

Cho đến khi đó, hãy cứ mừng cho họ. Dù giấy phép kinh doanh ghi tên Singapore, nhưng trí tuệ và khát vọng chinh phục thế giới vẫn mang đậm chất "ngông" và bản lĩnh của người Hà Nội. Và quan trọng nhất, họ vẫn đang mang ngoại tệ về nuôi sống hàng nghìn kỹ sư Việt trên mảnh đất này.